آرایه‌های فرش‌های شهری - بند و تحلیلی بر طرح‌های شاه عباسی

تاریخ : ۱۹ مرداد ۱۳۹۶
آرایه‌های فرش‌های شهری
بند و تحلیلی بر طرح‌های شاه عباسی
نقل از کتاب بهارستان دریچه‌ای به قالی ایران
تألیف : غلامعلی ملول

بند و تحلیلی بر طرح‌های شاه عباسی
در طرح‌های شاه عباسی هیچ آرایه‌ای به صورت مجزّا دیده نمی‌شود . هر آرایه‌ای نیاز دارد که حداقل از یک نقطه به آرایه‌های دیگر متصل شود ( همچنان که در طبیعت هم هیچ گل و شکوفه و برگی مجزّا نیست و با شاخه‌ها به هم متصل می‌شوند ). بند ، خودنمایی چندانی در فرش ندارد امّا اصول و مبانی طرح را به تمام آرایه‌های فرش ابلاغ می‌کند و همۀ آن‌ها را نظم و ترتیب می‌بخشد . به این ترتیب ، بند نه تنها آرایه‌ها را نظم می‌بخشد بلکه این نظم را به بیننده منتقل و او را متوجه وحدت و هماهنگی طرح می‌کند .
برای نمونه ، یک گل لاله عباسی که خود جهت دارد ، ممکن است به صورت واژگون در بالای فرشی قرار گیرد امّا به علت تبعیت از جهت بند ، نه تنها واژگون به نظر نمی‌رسد بلکه در راستای وحدت و هماهنگی طرح ( که چرخش بند پدیدآورندۀ آن است ) ، درست و به جا جلوه می‌کند . در مورد برگ‌ها و غنچه‌ها و آرایه‌های دیگر نیز همین مسئله صدق می‌کند . بند از نقاط مستحکم و پایۀ طرح می‌روید ( نظیر ترنج ، لچک ، کلاله‌های ترنج ، سر ترنج یا نقاط شاخص دیگر ) و با گردش خود آرایش ، جهت و نحوۀ قرار گرفتن هر آرایه را مشخص می‌کند . بنابراین ، بند دارای جهت و نقطۀ شروع و پایان است . بند در حرکت خود ، به پایۀ آرایه‌ای می‌رسد و از نقطه یا نقاط دیگری از آن آرایه خارج می‌شود . ضخامت بند معمولاً از چند میلیمتر تجاوز نمی‌کند . در بعضی از فرش‌ها چند نوع بند وجود دارد . در شکل زیر دو نوع بند به رنگ‌های قهوه‌ای و بژ دیده می‌شود .

دو نوع بند در فرش